Η Δονούσα είναι ένα μικρό νησί των νοτιοανατολικών Κυκλάδων με περίπου 150 κατοίκους και έκταση 13,6 τχλμ.
Το Ιστορικό Αρχείο Δονούσας είναι ο χώρος όπου φιλοξενείται το υλικό που αφορά στη μνήμη και την ταυτότητα του νησιού. Αφηγήσεις των κατοίκων του, παλιές φωτογραφίες και κοινοτικά έγγραφα, μελέτες για τη ντοπιολαλιά, τα τοπωνύμια, το γενεαλογικό δένδρο, τη μουσική παράδοση καθώς και ένα σύντομο ιστορικό χρονικό δημιουργούν μια σύγχρονη ψηφιακή κιβωτό, που σκοπό έχει να διαφυλάξει, να κάνει προσβάσιμο και να αναδείξει αυτό το υλικό σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Το έργο βασίζεται στην πολύχρονη προσπάθεια του Πολιτιστικού Περιβαλλοντικού Συλλόγου Δονούσας ΠΟΣΕΙΔΩΝ και της Ένωσης Δονουσιωτών Κυκλάδων σε συνεργασία με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μέσω του προγράμματός του Cycladic Identity.
Η Δονούσα κατοικούνταν ήδη κατά τη Γεωμετρική Περίοδο (9ος αι. π.Χ). Αναφορές ωστόσο σε αυτήν βρίσκουμε ακόμη πιο παλιά, στην ελληνική μυθολογία. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή το νησί αποτέλεσε τόπο εξορίας ενώ κατά τον Μεσαίωνα χρησίμευε ως καταφύγιο για τους πειρατές. Η Δονουσιώτικη κοινωνία όπως τη γνωρίζουμε, αρχίζει σιγά σιγά να σχηματίζεται από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα όταν βοσκοί της γειτονικής Αμοργού που βόσκαν εδώ τα κοπάδια τους, αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα. Στο χρονικό που ακολουθεί, παραθέτουμε τις γραπτές πηγές από το 1513 μ.Χ. μέχρι σήμερα, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα και τεκμηριωμένα την εξέλιξη της Δονούσας.
Συνομιλήσαμε με τους γηραιότερους κατοίκους της Δονούσας και εκείνοι μας κατέθεσαν εμπειρίες, βιώματα, μνήμες και παραδόσεις της «Παλιάς Δονούσας». Παραθέτουμε τις αφηγήσεις αυτές ηχογραφημένες και απομαγνητοφωνημένες και στη συνέχεια ταξινομημένες ως αυτόνομες ιστορίες στις οποίες μπορείτε να πλοηγηθείτε ανά θεματική, τόπο, αφηγητή ή λέξη- κλειδί .
Από σπίτι σε σπίτι αναζητήσαμε φωτογραφίες της Δονούσας σε κορνίζες, συρτάρια, μπαούλα και φωτογραφικά albums. Τις παραθέτουμε ταξινομημένες ανά δεκαετία ξεκινώντας από το 1910 και φτάνοντας έως και το 1980 συνοδευόμενες από μία μικρή λεζάντα προκειμένου ο αναγνώστης να μπορεί να τοποθετηθεί στο χώρο, το χρόνο και τη δράση που αυτές απαθανατίζουν.
Μια κατάδυση στα παλιά διοικητικά έγγραφα από την εποχή που η Δονούσα άνηκε διοικητικά στην Κοινότητα Αιγιάλης Αμοργού και στη συνέχεια από το 1951 και έπειτα ως ανεξάρτητη Κοινότητα Δονούσας. Τα έγγραφα αυτά μας δίνουν τη μεγάλη εικόνα της ιστορίας του νησιού που παραμένει ατεκμηρίωτη και μη καταγεγραμμένη. Τα έγγραφα είναι κατηγοριοποιημένα τόσο χρονικά όσο και ανά θεματική και παρατίθενται ομαδοποιημένα ώστε όλα μαζί να διαβάζονται σαν παλιές ιστορίες.
Οι πολλές άγνωστες λέξεις των αφηγήσεων μας οδήγησαν σε μία αυτόνομη έρευνα για τις ξεχασμένες λέξεις των Δονουσιωτών. Τις καταγράψαμε και μαζί με τη σημασία τους τις παραθέτουμε αλφαβητικά σαν ένα γλωσσάρι της ντοπιολαλιάς της Δονούσας.
Το γεγονός πως τα παλιά ονόματα των τόπων είναι πλέον άγνωστα στους πολλούς, μάς οδήγησε σε μια άλλη αυτόνομη έρευνα που αφορά στα τοπωνύμια της Δονούσας. Πολύτιμοι σύμμαχοι οι ψαράδες, οι βοσκοί και οι γεωργοί του νησιού που ευτυχώς ακόμα τα θυμούνται. Κάθε σπιθαμή γης και θάλασσας έχει τη δική της τοπική ονομασία που παρατίθεται σε έναν διαδραστικό χάρτη προκειμένου να τα αναγνωρίζουμε στις οδοιπορικές μας περιηγήσεις στη Δονούσα.
Κωβαίοι, Μαρκουλήδες, Πράσινοι, Σιγαλαίοι, Ρούσσοι, Σκοπελίτες, Βενετσάνοι. Σε αυτήν την ενότητα καταγράψαμε όλα τα επίθετα της Δονούσας και το πώς οι άνθρωποι εμπλέκονται οικογενειακά μεταξύ τους. Το γενεαλογικό δέντρο των Δονουσιωτών διαρκώς θα εμπλουτίζεται προκειμένου οι επίγονοι να μπορούν να εντοπίζουν τους απογόνους τους και τις μεταξύ τους συγγένειες.
Κατά τη διάρκεια των επισκέψεών της στη Δονούσα προκειμένου να απαθανατίσει όσους μας μίλησαν στις συνεντεύξεις που διεξαγάγαμε, η φωτογράφος Δέσποινα Σπύρου εξασφάλισε την πρόσβαση σε πολλά από τα σπίτια των παλιών κατοίκων του νησιού. Δημιουργήθηκε έτσι ένα φωτογραφικό λεύκωμα που χαρίζει μια σπάνια «κλεφτή ματιά» στο εσωτερικό των παλιών σπιτιών της Δονούσας, τη διακόσμηση και την διαρρύθμισή τους. Στόχος μας είναι η ενότητα αυτή να εμπλουτίζεται με περισσότερες φωτογραφικές μελέτες ειδικού ενδιαφέροντος πάντα με επίκεντρο το νησί μας.